İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, ABD Başkanı ve yönetimin tüm itirazlarına rağmen Amerikan Kongresinde yarın konuşma yapacak. Netanyahunun iki ülke ilişkilerinde uzun yıllardır görülmemiş bir gerilime neden olan ısrarı, Washingtonda kendisini adeta istenmeyen adam haline getirdi.
Kongrede ortak oturumlara ABD başkan yardımcılarının başkanlık etme geleneğine rağmen, Netanyahunun konuşma yapacağı ortak genel kurulda ABD Başkan yardımcısı Joe Biden başkanlık yapmayacak. Taraflar arasındaki restleşme de konuşma tarihi yaklaştıkça daha da sertleşirken, konunun giderek siyasileştiği ve Cumhuriyetçiler ile Demokratlar arasında da ihtilafa dönüştüğü görülüyor.
ABD BAŞKANINA MEYDAN MI OKUYACAK?
Netanyahu yarın ABD-İsrail ilişkileri açısından siyasi kariyerinin en önemli konuşmalarından biri yapacak. İranın nükleer programı üzerinde yürütülen müzakerelere sert muhalefet eden Netanyahu, Kongredeki iki kanadın ortak genel kurulunda yapacağı konuşmasıyla, müzakerelerde olası bir anlaşmayı, iktidarının en önemli hedeflerinden biri olarak gösteren Amerikan Başkanına meydan okuyan İsrail Başbakanı olarak tarihe geçebilir.
Netanyahunun ülkesinde seçimlerin çok yakın olması açısından kendi siyasi kariyerini de derinden etkileme potansiyeline sahip konuşmanın, ABD-İsrail ilişkilerine ne derece etki yapacağını ise zaman gösterecek. Ancak konuşmanın şimdiden on yıllardır görülmeyen gerilime yol açması, Obama-Netanyahu arasındaki gerilen iplerin Netanyahunun iktidarına devam etmesi halinde iyice inceleceğini gösteriyor.
Hem İsrailde hem de ABDde konuşmaya muhalefet eden kesimler, Netanyahunun, İran korkusu üzerine oynayarak ve bir Amerikan başkanına meydan okuma cesareti göstererek, ülkesinde siyasi puan toplama peşinde olduğunu savunuyor. Konuşma, aynı saatlerde ABD Dışişleri Bakanı John Kerrynin, İsviçrede İran konusunda muadilleriyle görüşmeler yaptığı bir zamana denk gelmesi bakımından da ilginç bir zamanlamaya sahip.
ZİYARET PLANI, USULÜNE UYGUN DEĞİL
Temsilciler Meclisinin Cumhuriyetçi Partili başkanı John Boehnerın Ocak ayındaki bir basın toplantısında Netanyahuyu Kongreye davet ettiğini açıklaması ve bu girişiminden ne Beyaz Sarayı ne de Dışişleri Bakanlığını haberdar etmesi, yönetimde soğuk duş etkisine neden olmuştu.
Beyaz Saray aynı gün yaptığı açıklamada, davete normal diplomatik protokolleri ihlal ettiği gerekçesiyle tepki gösterirken, ziyaretin İsrailde seçimlere çok yakın bir tarihe denk getirilmesinin de doğru bir davranış olmadığına işaret etmişti. Yönetim, bu sebeple ABD Başkanı Barack Obamanın da Dışişleri Bakanı John Kerrynin de ziyareti sırasında Netanyahuyla görüşmeyeceklerini açıklamıştı.
Kerry de o tarihlerde yaptığı açıklamada, davet için biraz olağandışı yorumunda bulunurken, Bakanlık Sözcüsü Jen Psaki de hiçbir Amerikan yönetiminin yabancı bir liderin ABDyi ziyaret planını Temsilciler Meclisi Başkanından öğrenmesinin uygun olmadığına dikkati çekmişti. İsrailin Washington Büyükelçisi Ron Dermerin de Boehnerin daveti açıklamasından bir gün önce Kerry ile iki saat süren bir görüşme yapmasına karşın, bu görüşmede ziyaretten bahsetmemesinin ortaya çıkması da ülkede çok tartışılan konulardan biriydi.
Hem bu hususa işaret eden hem de son bir aydır yaşanan ABD-İsrail geriliminde önemli bir açıklama ise önceki gün Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Susan Ricedan geldi. Rice, Son birkaç haftada olan şey şu: Başkanın (Temsilciler Meclisi) uzattığı davet ve Başbakanın (İsrail) kendi ülkesinde seçimlere iki hafta kalaya denk gelen bu daveti kabul etmesiyle, ilişkilerin iki tarafına da bir derece partizanlık sokulmuş oldu. Bu sadece talihsiz değil, aynı zamanda ilişkinin dokusu bakımından yıkıcı dedi.
ABD KONGRESİNİ DE BÖLDÜ
Netanyahu yarın ABD Kongresine üçüncü kez hitap edecek, ancak bu üçüncü hitap, daha öncekilerin aksine, yapılmadan ülkedeki siyasileri böldü. Cumhuriyetçiler, Netanyahuya koşulsuz destek verirken, Demokratlar arasında önemli itirazlar bulunuyor. Konuşmaya ayrıca Demokratlardan bazı kongre üyelerinin de katılmaması bekleniyor.
Şu anda Kongrede, 5i Senato, 30u Temsilciler Meclisinden olmak üzere toplam 35 üye, Netanyahunun konuşmasına katılmayacaklarını kamuoyu önünde açıklamış durumda. Bunun yanında kamuoyu önünde açıklamasalar da konuşmaya katılmamayı planlayan başka Demokrat üyelerin de olabileceği tahmin ediliyor. Konuşmaya, yurt dışı gezisinde olmaları bahane gösterilerek ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden ve Dışişleri Bakanı Kerrynin de katılmayacağı açıklanmıştı.
İranla nükleer müzakerelere sert muhalefetiyle bilinen Netanyahu hükümetinin geçen hafta müzakerelerden bilgi sızdırdığının ortaya çıkmasının ardından ABD, İsraili müzakerelerdeki pozisyonunu yanlış şekilde göstermek amacıyla cımbızlanmış bilgiler sızdırmak ve bu bilgileri bağlamının dışında yansıtmakla eleştirmişti. ABD-İsrail cephesinde vukuatsız tek bir haftanın geçmediği bu dönemde Netanyahunun hafta içinde Washingtonı ziyareti sırasında Demokrat senatörlerin kendisiyle ayrı olarak görüşme isteğini geri çevirmesi de yaraya tuz biber ekti.
Obama ile yıldızı bir türlü barışmayan Netanyahunun ABDde Cumhuriyetçilere daha yakın durduğu açıktan söylenmese de artık herkesçe bilinen bir gerçek. Dolayısıyla Netanyahu ile alakalı her konu ABDde Demokratlarla, Cumhuriyetçiler arasında ihtilaf potansiyeli barındırıyor. Bu son olayda da tepki gösterenlerin neredeyse tamamı Demokrat kanattan gelirken, Cumhuriyetçilerin ise Netanyahuya ve Boehnerın bu girişimine güçlü destekleri dikkati çekiyor.
NETANYAHU ABDNİN DÜŞMANI GİBİ DAVRANIYOR
Bu ortamda Netanyahu, belki de Kongrede yabancı bir lider tarafından yapılacak en tartışmalı konuşmalardan birini yapmaya hazırlanıyor. Şimdi ise yapılan karşılıklı suçlamalar ve eleştiriler ışığında ABD-İsrail ilişkilerinde kritik bir dönemecin mi yaşandığı, yoksa Netanyahunun konuşmasının ilişkilere ne ölçüde zarar vereceği ya da bu zararın konjonktürel mi yoksa kalıcı mı olacağı gibi sorular konuyu yakından takip eden çevrelerde sıkça dile getiriliyor.
AA muhabirinin görüştüğü Amerikalı uzmanlar da bu durumu iki ülkenin yıllardır yaşadığı en kötü kriz olarak nitelendiriyor.
Johns Hopkins Üniversitesi İleri Uluslararası Araştırmalar Okulu (SAIS) öğretim üyesi ve Ortadoğu Enstitüsü adlı düşünce kuruluşu uzmanı Daniel Serwer, Netanyahunun konuşmasının iki ülke ilişkilerine muazzam bir gerilim ve particilik getireceğini belirtirken, yine de bunun ilişkilere kökten bir zarar vereceğini düşünmediğini, çünkü bu ilişkinin iki tarafta da çok ciddi çıkarları temel aldığını kaydetti.
Bununla birlikte, Obama ve Netanyahunun birbirlerine takdir ifade edecekleri bir noktaya geri dönmenin artık çok zor olduğuna işaret eden Serwer, Netanyahunun, Obama yönetiminin, İran nükleer meselesi ve Filistin meselesine çözüm bulunması şeklindeki iki çok önemli hedefine karşı çıktığına dikkati çekti. Serwer, Bu, giderilmesi çok zor bir ayrılık, mümkün değil. Netanyahu, ABDnin güçlü dostu olmak yerine, (ABDnin) Ortadoğudaki iki ana hedefinin düşmanı gibi davranıyor dedi.
İki ülke arasındaki bölünmenin onarılması çok zor olsa da bunun İsrail seçimlerinin neticesine de büyük oranda bağlı olduğunu ifade eden Serwer, seçimlerde Netanyahunun sol bir aday tarafından yenilgiye uğratılması halinde ilişkilerde dengenin tekrar yerine oturtulabileceğini, ancak bunun çok zayıf bir ihtimal olduğunu söyledi. Serwer, Öyle görünüyor ki ya Netanyahu kazanacak ya da kendisinden bile daha sağ kanatta duran birisi onun yerine geçecek. Bu durumda da (iki ülke) arasındaki boşluğu kapatmak neredeyse mümkün olmayacak, sıkıntılar devam edecek diye konuştu.
Boehnerın bu davetle Obamayı zayıflatmaya yönelik siyasi bir manevra yaptığını, ancak bunun kısmen ters teptiğini ifade eden Serwer, Netanyahunun da bu oyuna ortak olduğunu kaydetti. Serwer, Bu uygunsuz bir davranış. Netanyahu da bunu biliyor. ABD Başkanını utandırabileceğini ve kendisini İsrailin güvenliğinin güçlü bir savunucusu gibi gösterebileceğini düşündüğünü hesapladı dedi.
ABD-İsrail ilişkilerine hiç olmadığı kadar particilik karıştırdı
Aspen Enstitüsü uzmanlarından Douglas Ferrar da Netanyahuya davetin, gerek zamanlaması gerekse de sunuş biçimi açısından ABD-İsrail ilişkilerine daha önce hiç olmayan bir particilik karıştırdığı görüşünü dile getirdi.
Bunun ilişkilerde daha önce varolmayan bir gerilime yol açtığını kaydeden Ferrar, İsrailde ancak yeni bir yönetim, daha açık fikirli bir yönetimin gelmesi halinde bu dinamiğin değişebileceğini savundu.
Netanyahu kaldığı sürece gerilim devam eder
Ulusal İran-Amerikan Konseyi Başkanı Trita Parsi de Bence Başbakan Netanyahunun yaptığı, (Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı) Susan Riceın dediği gibi, ABD-İsrail ilişkileri açısından çok yıkıcı. Bana göre, ABD ve İsrailin bölgede giderek ayrışan çıkarlara sahip oldukları çok aşikar ve bu durum Netanyahu hükümetinin olası bir nükleer anlaşmayı sabote etmek ve ABDyi İran ile adeta bir askeri sürtüşmeye itmek için elinden gelen herşeyi yapmasıyla gün yüzüne çıkıyor diye konuştu.
Parsi, Obama ile Netanyahu arasındaki kişisel ihtilafın da gerginliğin daha da büyümesine neden olduğunu belirterek şunları söyledi:
Eğer Netanyahuyu resimden çıkarırsanız, aradaki gerginliklerin bazılarını çözmeye dönük bir süreci başlatmak için gereken malzemelere sahip olursunuz. Ancak onun varlığı bunu çok zorlaştırıyor. Çünkü artık durum geri dönülemez noktayı geçti. Obamaya daha önce hiçbir İsrail Başbakanının geçmişte yapmadığı şekilde meydan okuyor.
Parsi, ABD-İsrail ilişkileri en az 1991 yılından bu yana şu anda en düşük seviyesinde ifadesini kullandı.
