2015in en çok konuşulan olaylarından birisi de Suriyede Rus savaş uçağının Türk F-16ları tarafından düşürülmesiydi. Olay sonrası Putin Türkiyeyi sert sözlerle topa tutmuş ve Türkiyeye karşı uygulanacak ekonomik ambargoları jet hızıyla hayata geçirmişti. Rusyanın bu kararı sonrası uçak krizinin Türkiyeye vereceği mali zararın büyüklüğü çokça konuşulmuştu. TÜSES, bununla ilgili ayrıntılı bir çalışmaya imza attı...
Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı (TÜSES), Türkiye ve Rusya arasında uçak düşürme olayıyla başlayan krizin olası ekonomik sonuçlarına ilişkin bir rapor yayınladı. Rapora göre, uçak krizi büyük oranda gıda, turizm, inşaat, konut ve perakende sektörlerinden kaynaklı olarak, Türkiyeye yılda 11 milyar dolardan fazla gelir kaybettirecek.
Tarihi, sosyal ve kültürel ilişkilere sahip iki ülke arasında yaşanan krizin ekonomik etkilerini objektif bir şekilde ortaya koymak ve krizin iki ülke açısından da doğuracağı zararlı etkiye dikkat çekmek amacıyla hazırlanan TÜSES Rusya Raporunda, krizin ekonomik sonuçları özet olarak şöyle sıralandı:
Trademap verilerinde, Türkiye ve Rusya Federasyonunun 2014 dış ticaret rakamlarına göre, Türkiye 84,5 milyar dolar dış ticaret açığı verirken, Rusya Federasyonu, ABD ve Avrupa Birliğinin ekonomik ambargosuna rağmen 211 milyar dolar dış ticaret fazlası veriyor.
TÜRKİYE ALEYHİNE 20 MİLYAR DOLARLIK AÇIK
İkili ticari ilişkiler açısından bakıldığında, Türkiye aleyhine aşağı yukarı 20 milyar dolarlık bir dış ticaret açığı bulunmaktadır. Yani Türkiyenin Rusya Federasyonu ile olan dış ticaret açığı toplam dış ticaret açığının aşağı yukarı yüzde 23ünü oluşturmakta. Toplam ticaret açığı 2011-2014 aralığında 18-20 milyar dolar seviyesine oturdu. Türkiyenin Rusya Federasyonuna olan ihracatı, Rusyanın toplam ithalatı içinde yüzde 2 civarında iken, Rusyanın Türkiyeye ihracatı Türkiyenin toplam ithalatının içinde yüzde 10,5 paya sahip.
RUSYANIN BEYAZ ET VE YAŞ SEBZE MEYVE İTHALATINI YASAKLAMASI
Rusya Federasyonu, 30 Kasım 2015te aldığı karar ile beyaz et ve çeşitli yaş meyve sebze ve narenciye ürünlerinin Türkiyeden ithalatına kısıtlama getirmişti. Bu ürünlerde Türkiyenin toplam ihracatı 3 milyar 270 milyon dolar iken, Rusya Federasyonuna olan kısmı 932 milyon dolar olup, ilgili kalemlerde Türk dış ticaretinin yüzde 28,5luk bir kayba uğrayacağı görülüyor.
Rusya Federasyonunun Türkiyeden ithalatını yasakladığı beyaz et ihracatı ise Rusya Federasyonunun AB ambargosu öncesi aylık 50 tonlardan 2014 sonunda yıllık 6 bin tona çıkmıştı. Yine Akdeniz İhracatçı Birliklerinin Rusya Federasyonunun AB ülkelerine uygulayacağı ambargo kararı sonrası yaptığı duyuruda Türkiyenin 46,7 milyon ton yaş meyve sebze üretiminin sadece 3,4 milyon tonunu ihraç ettiği belirtilmektedir. Bu durum yaş meyve, sebzede ihracat potansiyeli çok daha yüksek olan Türkiyenin ciddi anlamda ekonomik kayba uğrayacağı anlamına gelmektedir.
EN BÜYÜK KALEM ENERJİ
Rusya Federasyonu Türkiyenin en önemli ticaret ortağı ve toplam doğal gaz ithalatının yaklaşık %54ünü Rusya Federasyonundan gerçekleştiriyor. Hali hazırda dondurulduğu bildirilen Akkuyu nükleer santrali, mavi akım projesi gibi projeler enerji başlığı altında iki ülke arasında görüşülmekteydi. Botaş, Gasprom ile doğal gaz fiyatı konusundaki anlaşmaya varılmış olan yüzde 10,25 indirimin, Gasprom tarafından çeşitli bahanelerle uygulamaya alınmaması nedeniyle, konuyu Uluslararası Ticaret Odasına götüreceğini açıkladı. İki ülke arasındaki gerginlik nedeniyle bu indirimin uygulamaya sokulması zor gözüküyor ve ekonomik boyutu 328 milyon dolar mertebesinde.
DOĞALGAZ KESİNTİSİNE BAĞLI ELEKTRİK ÜRETİMİNİN PİYASAYA ETKİSİ 1-1.5 MİLYAR DOLAR
Ankara Sanayi Odası (ASO) Başkanı Nurettin Özdebire göre yurt çapında yaşanan bir saatlik elektrik kesintisinin doğurduğu ekonomik kayıp 100 milyon dolar. TUİK verilerine göre sadece sanayi üretiminde 31 Mart 2014te yaşanan 6 saatli kesintinin ekonomik etkisi 293 milyon TL. Tüketici Birliği verilerine göre mart-kasım arasındaki elektrik kesinti artışı yüzde 44,46 olup, bu yüzde oldukça yüksektir. Hal böyle iken Rusya Federasyonu ile sürmekte olan krizle ilgili farklı çevrelerce yapılan değerlendirmelerde ekonomik olarak öngörülmesi tam olarak mümkün olmayan doğalgaz kaynaklı elektrik kesintilerinin GSMH üzerindeki etkisi sanayi ve hizmet sektörleri bir arada düşünüldüğünde en düşük ihtimalle günlük 1-1,5 milyar dolar olarak hesaplanmalıdır.
TURİZMDEKİ GELİR KAYBI BEKLENTİSİ 2.3 MİLYAR DOLAR
2014te Türkiyeyi ziyaret eden Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) vatandaşı 9 milyona yakındı. Yani toplam turist sayısının neredeyse dörtte birini Rusya ve BDT vatandaşları oluşturuyordu. Uçak düşürme kriziyle birlikte olumsuz senaryoda 2016 yılında yüzde 40lık bir kayıp yaşanacağı öngörülmektedir. TUIK verilerine göre yabancıların (yurtdışında ikamet eden Türk vatandaşları dışındaki turistlerin) 2014 ortalama harcaması 775 dolar olarak gerçekleşmiştir. Yüzde 40lık bir kayıp, ortalama 3 milyon kişiye tekabül etmektedir. Bu bağlamda turizm gelirlerinde 2,3 milyar dolarlık bir gelir kaybı öngörülmelidir.
İNŞAATTAKİ KAYIP BEKLENTİSİ 3.5 MİLYAR DOLAR
Rusyada 2014te 3,85 milyar dolarlık proje kazanan Türk inşaat sektörü, 2015 yılının ilk 9 ayında toplam bedeli 2,3 milyar dolar olan 8 proje kazanmıştı. Özellikle 2018 Dünya Kupasıyla birlikte Türk müteaahhitlik hizmetlerinin 5 milyar dolar gibi bir hacme ulaşması bekleniyordu. İnşaat sektöründe kötü senaryoda kaybın 3,5 milyar dolar mertebesinde gerçekleşme riski var.
TUIK verilerine göre 2015 Ocak-Ekim ayları arasında 1750 konut ile Türkiyede yabancılara yapılan konut satışının yaklaşık yüzde 10u Rusya Federasyonu vatandaşlarına yapılmıştır. Azerbaycan, Ukrayna, Kazakistan gibi Rus vatandaşlarının yoğun yaşadığı veya politik olarak Rusya ile ilişkili ülke vatandaşlarına yapılan satışlar da göz önüne alındığında bu oranın yüzde 18i geçtiği görülmektedir. Türkiye Konut Fiyat Endeksi (TKFE) verileri baz alındığında minimum 40 milyon dolarlık bir kayıp söz konusu olacaktır.
YAKLAŞIK 3 MİLYAR DOLARLIK BAVUL TİCARETİ KAYBI
Rusya ve Türkiye arasında yaşanan krizin bavul ticareti üzerinde de etkili olacağı öngörülmekte. TCMB Ödemeler Dengesi rakamlarına göre kriz gerçekleşmeden önce Türkiyenin toplam bavul ticaretinde çok ciddi bir düşüş var. 2014 Ocak-Ekim 7,44 milyar dolar iken, 2015 Ocak-Ekimde toplam bavul ticareti yaklaşık yüzde 34lük gerilemeyle 4,9 milyar dolar olarak gerçekleşti.
90 bin Türk işçinin çalışma izinlerinin yanı sıra 30 bin Türk öğrencinin eğitiminin de risk altına girmesi ile bavul ticaretinde 1-1,5 milyar dolarlık bir risk bulunmakta.
Ekonomi Bakanlığı ve TCMB verilerine göre Rusyadan Türkiyeye gerçekleşen yabancı sermaye girişi özellikle 2012den sonra çok ciddi oranda artmış ve 2015 yılı ilk 9 ayında 2014 yılı seviyesini yakalamıştı. İspanya, ABD ve Hollandadan sonra Rusya sermaye girişinde dördüncü ülkedir. Institute of International Financee göre 2015 yılında gelişmekte olan ülkelerden 735 milyar dolar sermaye çıkışı gerçekleşti.
YABANCI SERMAYE ÇIKIŞINA DİKKAT
ABD Merkez Bankası FEDin faiz arttırım kararı sonrasında 2016 yılında da bu olumsuz trendin devam etmesi bekleniyor. TCMB Ödemeler Dengesi rakamlarına göre, Türkiyeden 2015 yılının ilk 11 ayında yabancı sermaye çıkışı 11 milyar dolar civarındadır. FED faiz artırımının Türkiye üzerindeki etkisinin 15-20 milyar dolar arasında olması beklendiği için, Rusya ile olan yabancı sermaye girişinde yaşanacak olası düşüşün, özellikle cari açığın finansmanı anlamında etkisi yüksek olacaktır.
RUSYAYLA KRİZİN MALİYETİ 11 MİLYAR DOLARDAN FAZLA
Mal ticareti, enerji, turizm, inşaat, konut, yabancı sermaye girişleri dışında; deri, tekstil, otomotiv, gıda vb. sektörlerle, taşımacılık, seyahat endüstrileri, istihdam ve vergi gelirleri üzerinde de olumsuz etkileri dikkate alındığında, Rusya krizinin kötü senaryoda GSMH ödemeler dengesi ve yabancı sermaye girişi üzerindeki toplam olumsuz etkisinin yıllık 11 milyar dolardan fazla oluşması beklenmektedir.
