Anatolia Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Hakan Yaralı, gebe kalmakta sıkıntı yaratan durumların gözden geçirildiğinde ilk sırada yumurtlama problemleri olduğunu belirtti.
Prof. Dr. Hakan Yaralı şu açıklamalarda bulundu:
Yumurtlama bozukluklarını 3 grupta inceleyebiliriz. Bunlardan ilki hipogonadotropik hipogonadizm adı verilen ve beyinden salgılanıp yumurtalıkları idare eden hormonların yetersiz olmasından kaynaklanan bir durumdur. Bir diğer grup yumurtlama bozukluğu hipergonadotropik hipogonadizm (erken menopoz) olarak adlandırılan ve yumurtalık içindeki yumurtaların erken tükenmesine bağlı olan durumdur. Çocuk sahibi olabilmek için bilinen bir tedavisi yoktur. Kadınlarda en sık rastlanan hormon bozukluğu polikistikover sendromudur. (PCOS) Esasında PCOS, sadece kadın hastalıkları kapsamında değil, vücuttaki tüm organ sistemleri kapsamında en sık görülen hormon bozukluğudur. Nedeni tam olarak bilinmemektedir, teoriler hastalığıdır. Polikistikover sendromunda yumurtlamanın seyrek veya hiç olmamasına bağlı gebe kalamama olmaktadır.
Kadınlarda bir diğer gebe kalamama nedeni tüp tıkanıklıklarıdır. Tüpler genellikle enfeksiyonlara bağlı olarak tıkanır. Bu enfeksiyonların neredeyse tamamı ise cinsel yolla bulaşan mikroplar yüzünden olur. Türkiyede diğer bir önemli etken ise veremdir. Verem mikrobu solunum yolu ile alındıktan sonra akciğerlere yerleşir ve buradan kan yolu ile tüplere gelerek tüpleri tahrip eder. Bunların dışında geçirilmiş cerrahi müdahaleler (miyom veya kist alınması veya endometriozis cerrahisi) sonucunda da tüpler tıkanabilir veya tüp-yumurtalık ilişkisi bozulabilir. Çocuk sahibi olan kadınların aile planlaması yöntemi olarak tüp bağlanmasını seçtiği durumlarda da tüpler tıkalıdır.
Bir diğer rahatsızlık ise endometriozistir. Rahim içini döşeyen endometrial hücrelerin rahim dışında yerleşerek üremesidir. Genellikle 35 yaşın üzerindeki kadınlarda görülür. Nedeni tam olarak belli değildir. Endometrizsis hastalığı en çok karın zarını ve yumurtalıkları tutar. Bunun dışında rahim ve kalın bağırsağın son bölümü olan rektum arasına yerleşerek rektovajinal septum endometriozisini oluşturur.
Yukarıda sayılan durumların dışında kısırlık ile ilişkilendirilen ancak kesin olarak kısırlık nedeni sayılmayan hastalıklar vardır. Bunlardan en önemlileri rahimin doğuştan olan anormallikleri ve miyomlardır.
Erkeğe ait kısırlık nedenleri arasında en önemli 3 tanesi ise; nedeni bilinmeyen sayı, hareketlilik ve yapısal bozukluklar, testislerden kirli kanı taşıyan damarların yetmezliği (varikosel) ve menide hiç sperm olmamasıdır. (azospermi).
Bu durumların varlığında ilaç tedavisi ya da herhangi bir operasyon yapılmasının gebe kalınabilirlik üzerine olumlu bir etkisi olmamaktadır.
Türkiyede son yıllarda tüp bebek uygulaması artıyor. Bunun nedenleri neler?
Sağlıklı yaşam biçimi davranışları, sadece herhangi bir hastalık ya da rahatsızlığı önlemeye yönelik olmayıp, bireyin genel sağlık ve iyilik durumunu iyileştirmeyi amaçlayan davranışlardır. Doğurganlığı olumsuz etkileyen, değiştirilebilir alışkanlıklar, davranışlar ya da durumlardan olarak en fazla üzerinde durulan konular; sigara içme, obezite, egsersiz, kafein, alkol, çevresel zararlı maddeler, stres, ileri yaş ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardır.
Ayrıca günümüz koşullarında bayanların eğitime önem vermeleri, çalışma koşulları ve kariyer planlamaları nedeniyle evlilik ve bebek sahibi olma zamanını daha ileri yaşlara ertelemesi de gebe kalmakta sıkıntı yaşayan çiftlerin sayısını artırmaktadır.
Bebeği olmayan çiftlerin ilk olarak yapması gerekenler nelerdir?
İlk yapılması gereken test semen analizidir ve 2 ay aralıklarla en az iki defa tekrarlanmalıdır. Semen analizi ile eş zamanlı olarak kadının yumurtlayıp yumurtlamadığına bakılmalıdır. Bu amaçla bayanlarda adetin 21-24. günleri arasında basit bir hormon tahlili (kanda progesteron) yapılır. Düzenli adet gören kadınların yüzde 95i düzenli olarak yumurtlarlar. Kadında en önemli testlerden biri yumurtalık kapasitesinin (yumurtalık rezervi) saptanmasıdır. Bunun için adet döneminde vajinal yolla bir ultrason yapılarak yumurtalıklar içindeki antralfoliküller (içinde yumurta barındıran minik kistler) sayılır. İki yumurtalıkta toplam 6 taneden az antralfolikül varsa yumurtalık kapasitesi azalmış demektir. Kadınlar da yumurtalık kapasitesi 37 yaşından itibaren azalmaya başlar ve 44 yaşından sonra kadının çocuk sahibi olabilmesi çok zorlaşır. Bazen yumurtalık kapasitesi daha erken azalır. Özellikle ailesinde erken menopoz olan kadınlarda, daha önce yumurtalıklarından kist aldırmış olan kadınlarda, tek yumurtalığı alınmış olan kadınlarda, endometriozis öyküsü olan kadınlarda ve ağır sigara içen (günde 10dan fazla) bayanlarda yumurtalık kapasitesinin çok dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi gerekir.
Semen analizi, yumurtlaması ve yumurtalık kapasitesi normal olan çiftlerde kadının tüplerinin açık olup olmadığı araştırılır. Bunun için rahim tüp filmi (HSG-histerosalpingografi) çekilmesi gerekir. HSG basit ve çoğu zaman ağrısız bir işlem olmasına rağmen teknik olarak ilacın hızlı ve basınçlı verilmesine bağlı rahimde kramplar yapabilir. HSG ile rahim iç boşluğu ve tüpler değerlendirilir. Tüplerin açık olup olmadığı ve kapalı ise hangi seviyede kapalı oldukları anlaşılabilir. HSG ile karın içindeki yapışıklıkları ve bunların şiddetini anlama olasılığı azdır. HSG tüplerin açık olup olmadıkları hakkında bilgi verdiği halde tüplerin işlevi hakkında bilgi vermez. Öyküsünde ve fizik muayenesinde herhangi bir bulgusu olmayan kadınlarda karın içinin bir teleskop yardımı ile gözlenmesine olanak tanıyan laparoskopi adı verilen bir işlem yapılabilir. Laparoskopi eskiden çok sık kullanılan bir teknik olmasına karşın bugün özellikle tanısal anlamda kullanımı oldukça kısıtlanmıştır. Günümüzde laparoskopi ancak tedavi edici anlamda önerilmektedir.
Kimlere tüp bebek uygulaması tercih edilir? Kimler tüp bebek için uygun değildir?
Kadın yaşı 35in altında ve öyküde gebelik oluşumunu etkiyebilecek herhangi bir problem yoksa 1 yıl, yaş 35nin üzerinde veya geçmişte gebelik oluşumunu etkiyebilecek bir problem varsa 6 ay sonra inceleme ve tedavi başlanmalıdır. Tedavi çiftlerin klinik durumlarına göre bireyselleştirilmeli ve en uygun tedavi yöntemi seçilmelidir. Ancak özellikle birazdan bahsedeceğim durumların varlığında, tüp bebek ağırlıklı düşünmek gerekmektedir. Örneğin ciddi sperm sayı ve hareketlilik sorunu olan çiftlerde, tüplerde kalıcı hasar gelişmiş ya da daha önce geçirilen rahatsızlıklar nedeniyle tüpler alınmış ise, çikolata kisti varlığı nedeniyle batın içinde ciddi yapışıklık gelişmiş ya da yumurtalık rezervi olumsuz etkilenmiş ise, hiçbir risk faktörü olmadığı halde yumurtalık rezervi çok azalmış ve artık gebelik elde edilmesi için zaman çok önemli hale gelmiş ise çiftler direkt tüp bebek tedavisine yönlendirilmelidir. Artık günümüz şartlarında, evlilik ve çocuk sahibi olma yaşının daha ileri yaşlara kaydığı da düşünüldüğünde, özellikle 40 yaş sonrası yapılan evliliklerde vakit kaybetmeden tüp bebek tedavisine yönlenmek gebelik şansını artıracaktır.
Eğer bayan düzenli adet görüyor ise, 45 yaşına kadar tüp bebek tedavisi uygulanabilmektedir. Özellikle 46 yaşından sonra gebe kalma ihtimali kalmamaktadır. Ayrıca, erken yumurtalık rezerv tüketimi olmuş ve ilaçsız adet görmeme tablosu da eklenmişse bu durumda çiftlerin dürüstçe bilgilendirilmesi ve tedavi önerilmemesi yerinde olacaktır.
Bu süreçte hastaların nelere dikkat etmesi gerekir?
Tüp Bebek Merkezi seçimi, 6 Mart 2010 tarihinde yürürlüğe giren yeni Tüp Bebek Yönetmeliği ile daha da önem kazanmıştır. Transfer edilen embriyo sayısına yasal kısıtlama getirilmesi ve devlet desteği koşullarının ağırlaştırılması merkez seçimini daha önemli hale getirmiştir.
Tüp Bebek Merkezi seçimi yaparken özellikle dikkat edilecek hususlar; Merkez ne kadar zamandır faaliyette? Ne kadar yoğun? Merkezde çalışan ekip (klinisyen ve embriyolog) ne kadar zamandır tüp bebek ile uğraşmaktadır? Gebelik oranı nedir? Özellikle başlanan uygulama başına eve canlı bebekle gitme oranı nedir? Saygın embriyo dondurma programı var mıdır? Çözme sonrası embriyoların hayatta kalma oranı nedir? Embriyo çözme transferi başına gebelik ve eve canlı bebekle gitme oranı nedir? Merkeze başvuran ümitsiz hastalara dürüstçe bilgilendirme yapılmakta mıdır?
Elbetteyukarıda bahsedilen hususlara doğru bilgi ile ulaşmak, günümüzdeki internet, basın ortamındaki, maalesef bilgi kirliliğini de dikkate alırsak zor olabilir. Yine de çiftlerin, araştırmacı olarak o merkeze giden ve tedavi olan hastalara ulaşarak deneyimlerini paylaşmalarını tavsiye ediyorum.
Tedavi sırasında, çiftin tedavisini yapan hekim ile kolay iletişim kurabilmesi ve diyalog halinde olabilmesi de çok önemlidir. Maddi ve manevi olarak yıpratıcı olan bu süreçte mümkün olduğunca ilaç kullanımından kaçınılması, eğer herhangi bir rahatsızlık nedeniyle ilaç kullanımı önerildiyse kullanmadan önce mutlaka hekimlerine danışıp onayını almaları çok önem arz eder. Mümkün olduğunca stresten uzak kalmak ve gerçekçi beklentilerle tedaviye başlamak önemlidir. Elbette bu nedenle bizlerin de hekimler olarak hastamızı mevcut durumları ile ilgili detaylı bilgilendirmemiz, neyle karşılaşabileceklerini öngörmeleri açısından önem taşır ve stresi bir miktar azaltabilir. Ayrıca tedavi başarısını artırmak açısından çiftlerin yapacakları özel bir beslenme düzeni ya da yaşam şeklinde değişiklik bulunmamaktadır. Hatta hastalarımız tedavi sırasında çalışmaya da devam edebilmektedirler.
Bebeği olmadığı için ayrılma aşamasına kadar gelen çiftler var. Bu çiftlere neler öneriyorsunuz?
Mutlaka psikolojik destek almalarını ve aile birlikteliklerini korumalarını tavsiye ediyorum. Çocuk sahibi olamayan çiftlere yönelik psikolojik desteğin ana hedefi, psikolojik tedaviden çok çiftlerin yaşadıkları problem ile ilgili psikososyal desteğin sağlanması, özellikle yaşadıkları stresle nasıl başa çıkabileceklerine yönelik çalışmaların yapılmasıdır. Psikolojik destek bu dönemin birey üzerinde yaratacağı etkileri en aza indirmeyi hedefler.
Çalışmalarda, bireysel çalışma hedeflerinin yanı sıra, çiftlerin iletişim becerilerinin artırılması da hedeflenir. Eşlerin birbirleriyle kurdukları iletişimin kalitesinin artırılması amacıyla çatışma yaratan unsurlar gözden geçirilir. Tedavi dönemine uyumu zorlaştıran bilişsel ve davranışsal etmenler değerlendirilerek eğitim ağırlıklı programların yanında bedeni tanımaya yönelik rahatlatıcı aktivelerle desteklenen bireye ya da çifte özgün çalışma programları düzenlenir.
